راهبردهای توسعه گردشگری بخش رودبار قصران، شهرستان شمیرانات با استفاده از تکنیک Qspm

1- مقدمه توسعه گردشگری به عنوان مجموعه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی تأثیر بسزایی در تقویت بنیان‌های اقتصادی جوامع دارد.توسعه این صنعت موجب تنوع درآمدها، کاهش ناهماهنگی در اقتصاد، تولید ارز و ایجاد اشتغال می‌گردد.کشور ایران از جنبه جاذبه‌های گردشگری، آثار باستانی و زیبایی‌های طبیعی با کشورهای پیشرفته در صنعت گردشگری برابری می‌کند. به گونه‌ای که از لحاظ جاذبه-های اکوتوریستی در میان 10 کشور برتر دنیا قرار دارد. حال آنکه این صنعت نقش بسیار ناچیزی در اقتصاد کشور ایران ایفا می‌کند. بخش رودبار قصران یکی از نواحی است که دارای قابلیت‌های زیادی برای توسعه گردشگری می‌باشد. رودبار قصران از لحاظ جایگاه جغرافیایی دارای ویژگی‌های منحصر به فردی (پتانسیل‌ها و استعدادهای طبیعی) می‌باشد. این پتانسیل‌ها و قابلیت‌های طبیعی می‌تواند شرایط را برای توسعه گردشگری فراهم نماید به گونه‌ای که می‌توان این منطقه را منطقه‌ای مستعد برای تبدیل شدن به یک بخش توریستی لحاظ نمود. حال آنکه به دلیل عدم برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری‌های صحیح، منابع طبیعی و قابلیت‌های گردشگری بی‌استفاده و بدون ارزش باقی مانده ‌است. در این پژوهش سعی شده است که با مطالعه بخش رودبار قصران راهبردها برای توسعه گردشگری با بهره‌گیری از تکنیک‌ها و مدل‌های تصمیم‌گیری از جمله تکنیک (SWOT) و (QSPM) ارائه گردد. 2- روش شناسی الگوی پژوهش کاربردی می‌باشد. بنابراین جزء تحقیقات هدفگراست. روش حاکم بر پژوهش نیز پیمایشی- توصیفی و بهره‌گیری از روش دلفی می‌باشد. برای گردآوری اطلاعات از روش‌های کتابخانه‌ای، روش مشاهده مستقیم و روش-های میدانی استفاده شده است. در نهایت برای دست‌یابی به اهداف و سوال‌های پژوهش تهیه، تدوین و تکمیل پرسشنامه در قالب طیف لیکرت صورت گرفت. جامعه آماری در این پژوهش به سه جامعه مسئولان، گردشگران و بومیان تقسیم شده است. نمونه گیری جامعه اول از بین مسئولان و کارشناسان می‌باشد که با توجه به تعداد کم مسئولان در سطح رودبار قصران برای اکثر آن‌ها (تعداد 20 پرسشنامه) تهیه گردید. جهت نمونه‌گیری از بین گردشگران برآوردی طی یک روز تعطیل در تابستان از میزان گردشگران ورودی به بخش رودبار قصران (طبق نظر مسئولین) که معادل با حدود 50000 نفر بوده صورت گرفت و سپس از میان آن‌ها تعداد 381 نفر به وسیله فرمول کوکران به عنوان نمونه انتخاب گردید. روش نمونه‌‌گیری در این نوع از جامعه به صورت تصادفی ساده بوده است. در مورد بومیان نیز با توجه به این که ساکنان ثابت بخش رودبار قصران 17582 می باشد، تعداد 375 نفر به وسیله فرمول کوکران به عنوان نمونه انتخاب گردید. روش نمونه گیری در این نوع جامعه خوشه‌ای می‌باشد. در این روش محدوده مورد پژوهش به خوشه شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز تقسیم شده و از هر خوشه 2 روستا یا شهر انتخاب و به صورت تصادفی ابزار در آنجا اجرا گردید. به منظور بررسی قابلیت‌ها و محدودیت‌های توسعه گردشگری رودبار قصران پنج بعد زیست‌محیطی شامل 18 گویه، کالبدی و زیر‌ساختی 11 گویه، اجتماعی – فرهنگی 12 گویه، اقتصادی 10 گویه و مدیریتی- نهادی 10 گویه در نظر گرفته شده است. برای ارائه راهبردها از چارچوبی سه مرحله‌ای شامل: الف: مرحله ورود اطلاعات که خود شامل ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (IFE) و عوامل خارجی (EFE) می‌باشد استفاده شده و به منظور تعیین ضریب هر یک از عوامل و تصمیم‌گیری پیرامون عوامل راهبردی با اهمیت بالا و پایین از نظرات گروه دلفی استفاده شد، تا نتایج حاصل از ماتریس‌ها برای اخذ نمره نهایی به کار گرفته شود. ب: مرحله بعد که تطبیق می‌باشد اقدام به تشکیل ماتریس SWOT در قالب راهبردهایST ، WO، SO ،WT نموده و در همین مرحله ماتریس داخلی و خارجی (IE) تدوین می‌گردد. ج: در مرحله سوم که تصمیم‌گیری می‌باشد با استفاده از ماتریس برنامه‌ریزی راهبردی کمی ارائه راهبردها برای بهبود عملکردی استخراج می‌گردد. 3- بحث در مرحله ورود اطلاعات برای ارایه راهبردها و پس از تجزیه و تحلیل ماتریس ارزیابی درونی و بیرونی، در میان عوامل درونی 1 Sیعنی وجود جاذبه‌های طبیعی ویژه (آبشار، جنگلهای، رودخانه‌ها و دره‌های زیبا و گونه‌های متراکم گیاهی و جانوری) و 1W یعنی وجود دامنه‌های برف گیر در معرض سقوط بهمن و ریزش در اولویت اول قرار گرفتند. در میان عوامل بیرونی نیز 1 Oیعنی وجود آب و هوای مناسب جهت توسعه فعالیت‌های گردشگری به عنوان مهم‌ترین عامل بیرونی شناخته شد. در مرحله دوم برای ارایه راهبردها با توجه به جمع امتیازهای نهایی ماتریس ارزیابی عوامل درونی و بیرونی که به ترتیب 75/2 و 73/2 بود نشان داد که وضعیت گردشگری بخش رودبار قصران در حالت متوسط قرار دارد. در این مرحله و با توجه به وضعیت گردشگری بخش رودبار قصران اولویت و اهمیت راهبردهای بازنگری و پس از آن راهبردهای تهاجمی/ رقابتی آشکار گردید. در مرحله سوم برای ارایه راهبردها با مقایسه جمع مجموع نمره‌های جذابیت هر یک از راهبردها آنها را بر مبنای اولویت به ترتیب از نمره جذابیت بالا به نمره جذابیت پایین و با توجه به یک بازه زمانی قابل تعریف، برای توسعه گردشگری اولویت بندی نموده و هر راهبردها را بایستی با توجه به تقدم اولویتشان به اجرا درآورد. در این مرحله، راهبرد 3SO یعنی حفاظت، گسترش و توسعه جاذبه‌های طبیعت گردی به عنوان بستر اصلی گردشگری بخش رودبار قصران برای افزایش مدت اقامت گردشگران و 4SO یعنی استفاده از قابلیت ها و پتانسیل های طبیعی، تاریخی و فرهنگی بخش رودبار قصران جهت ایجاد فرصت‌های جدید شغلی و افزایش سطح درآمد بومیان هر دو با مجموع امتیاز جذابیت نهایی 01/3 به عنوان مهم ترین راهبردها در اولویت اول قرار گرفتند. 4-نتیجه گیری برای ارایه راهبرد و راهبردهای مناسب باید به بررسی مسئله و سوالات پژوهش و شناخت ابعاد آن پرداخت. علاوه بر این بایستی به شناسایی عوامل خارجی (فرصت‌ها و تهدید‌ها) و عوامل داخلی (ضعف‌ها و قوت‌ها) و شناخت وضعیت گردشگری منطقه پرداخت. مجموعه این عوامل به همراه قابلیت‌های گردشگری بخش رودبار قصران و سیاست‌ها و امکانات خاص موجود می‌توانند در انتخاب راهبردهای توسعه گردشگری موثر واقع گردد. پس از بررسی‌ها و ارزیابی-های صورت گرفته از مرحله ورودی ارایه راهبردها، اهمیت بعد زیست محیطی و طبیعی در میان عوامل درونی و بیرونی نسبت به سایر ابعاد مشخص گردید. در مرحله تطبیق با توجه به میانگین مجموع امتیاز نهایی عوامل داخلی و میانگین مجموع امتیاز نهایی عوامل خارجی، نشان داد که موقعیت گردشگری در وضعیت متوسط قرار دارد. در مرحله سوم که مرحله تصمیم گیری می‌باشد با استفاده از ماتریس برنامه‌ریزی راهبردی کمی جذابیت نسبی راهبردها مشخص گردید. در پایان این مرحله نتیجه‌ای که حاصل گردید اهمیت راهبردهای بازنگری و رقابتی/ تهاجمی را برای توسعه گردشگری رودبار قصران نسبت به سایر راهبردها نشان داد. سایر راهبردها نیز در اولویت‌‌های دوم و سوم قرار گرفتند.